Traditiegetrouw is de eerste zondag van oktober in de Protestantse Kerk in Nederland gewijd aan de verbondenheid met de oorsprong van het christelijk geloof: het geloof van Israël en het Joodse volk. Israëlzondag noemen we dat. Daarvoor stelt de landelijke kerk materiaal beschikbaar.
Ik wil graag een kritische aanvulling geven bij het exegetische materiaal van dit jaar. Deze bijdrage doe ik ook namens de Provinciale Werkgroep Kerk & Israël Noord. De schriftlezingen op 1 oktober zijn uit Ezechiël 18,1-4 en 25-32 en Matteüs 21,23-32. In Matteüs wordt Jezus gevraagd naar zijn ‘bevoegdheid’ of ‘volmacht’. Daarachter zit het Griekse woord exousia en daar heb ik wat uitvoeriger naar gekeken.
Het volledige verhaal staat hier. Verder zijn de grondteksten met vertalingen hier te vinden. En hier staat een overzicht van variante vertalingen voor het woord exousia. (N.B. het laatste bestand is 21/09 vervangen door een versie waarin de Hebreeuwse tekst aan het slot wèl leesbaar is – met excuses voor het ongemak.)
Samenvatting
Exousia betekent in de eerste plaats ‘volmacht’. Het gaat er dus om vanwaar een bepaalde macht komt en derhalve wat de aard van die macht is. Het gaat niet om krachtpatserij, heerschappij of bovenaards machtsvertoon. Daarvoor zijn in de bijbel woorden als dunamis of kratos gereserveerd. In het gesprek met de priesters en oudsten in Matteüs 21 wijst Jezus op twee gezichtspunten: ‘van hemel uit’ (ex ouranou) of ‘van (de) mensen uit’ (ex anthroopoon). Om zijn ‘macht’ goed te verstaan moet je ‘van hemel uit’ durven kijken.
Dat exousia nogal uit verband gerukt kan worden blijkt bijvoorbeeld uit de manier waarop Matteüs 28,18 doorgaans wordt gelezen: ‘MIJ is gegeven ALLE MACHT in de hemel en op de aarde!’ Dat toont Jezus als opperste macht van alles, ‘Jesus Christ Superman’, maar dat bedoelt hij zelf nou net niet te zeggen. De nadruk ligt namelijk op het ‘gegeven worden’ van die ‘macht’ en daardoor juist op het feit dat het om ‘volmacht’ gaat.
Jezus’ leerlingen krijgen dus op de valreep van het evangelie de opdracht om op die manier de werkelijke machten waaraan zij zijn blootgesteld te bezien ‘van hemel uit’, dat wil zeggen: als machten die uiteindelijk ook beperkt zijn. Om dat concreet te maken worden zij opgeroepen het goede te doen en niet mee te lopen achter het kwade aan dat die machten teweegbrengen. En via de leerlingen worden ook gelovigen vandaag net zo aangesproken.